بمناسبت نزدیک شدن به آغاز سال جدید شمسی ، نگاهی می اندازیم به سال طبری و باستانی مازندران .
با مراجعه به ادامه مطلب متن کامل را بخوانید . و میتوانید با دانلود این فایل را در اختیار داشته باشید .
( سال ۱۳۹۲ شمسی برابر با ۱۵۲۴ طبری )
دانلود متن pdf ماه های باستانی سال طبری ( مازندرانی )
“ گاهشمار محلی مازندران “
درگاه شماری مازندرانی که به نام “فرس قدیم” شناخته میشود، سال ۳۶۵ روز دارد و دوازده ماه که هر ماه ۳۰ روز است و ۵ روز به نام «پیتک» یا «پتک» این سال، ۶ ساعت و کسری کمتر از ۱ سال خورشیدی دارد و از این رو ماههای آن گردان است و جای هر ماهش با گذشت ۱۲۸ سال یک ماه بیشتر می افتد. مازندرانی ها سال این گاهشماری را از «ارکه ما» (آذرماه) آغاز و به «اونما» (آبان ماه) ختم می‌کنند. پنج روز «پیتک» را هم به پایان «اونما» می افزایند و هر یک از ماهها را به ترتیب زیر چنین می خوانند؛
ارکما (آذرماه)، دما یا دیما (دی ماه)، وهمن ما (بهمن ماه)، نوروزما یا نرزما یا عیدما (اسفندماه)، سیوما یا فردین ما (فروردین ماه)، کرچ ما (اردیبهشت ماه)، هرما (خرداد ماه)، تیرما (تیر ماه)، مردال ما یا ملارما (مرداد ماه)، شرویرما یا شروین ما (شهریور ماه)، میرما (مهرماه)، اونما (آبانماه).
نظیر این گاه شماری را «امیر تیمور قاجار» در زمان محمدشاه قاجار، در کتاب «نصاب طبری» زیر عنوان «اسامی ماههای فرس» چنین یاد کرده است؛
سیوماه و کرچ و هره ماه تیر دگر هست مردال و شروین میر چه اونه ماه وارکه ماه است و دی ز پی وهمن و هست نوروز اخیر پتک را بدان خسمه زائده به آئین هرگز صغیر و کبیر
مازندرانی ها نخستین روز هر ماه را«مارماه» می نامند و در سپیده دم آن در هر خانه مرد یا زن یا کودکی خوش قد پا به آستانه خانه می گذارد تا به آن خانواده، آن ماه تا آخرین روزهایش خوش بگذرد.
در روز «مارما» هر ماه داد و ستد نمی کنند و چیزی به کسی نمی دهند یا نمی بخشند و چنین کارهایی را بدشگون می پندارند.
چگونگی هوای هر روز از پنج روز پیتک را نشانه‌ای از هوای ماهی از پنج ماه پس از آن می دانند. اگر هوای نخستین روز پیتک آفتابی باشد هوای روزهای «ارکما» را هم آفتابی می پندارند. یا اگر هوای دومین روز آن بارانی باشد، هوای «دما» را بارانی می دانند، بهمین گونه چگونگی «وهمن ما» و «فردین ما» و «نوروزما» میی انگارند. همچنین هوای هر یک از روزهای طاق «کرچما» را تا چهاردهم، یعنی روزهای اول و سوم و پنجم.
سیزدهم، که جمله هفت روز میشود، نشانه هایی از هوای روزهای «کرچما» و شش ماه دیگر سال می دانند. مثلا اگر آسمان روز اول «کرچما» گرفته و بارانی شود، هوای سراسر ماه «کرچما» را گرفته و بارانی می پندارند. یا اگر هوای روز سوم آن باز و آفتابی شود، هوای تمام روزهای ماه «هر ما» را باز و آفتابی خواهند دانست. بهمین طریق هوای روزهای پنجم و هفتم و سیزدهم را نشانه‌هایی از برای هوای ماههای «تیرما»، «مردال ما» و ..«اونما» می انگارند این هفت روز از «کرچما» را «کرچ در» می نامند و در این روزها گلکاری نمی کنند، تن نمی شویند، موی سر و چهره نمی تراشند و پشم گوسفند و موی بز نمی چینند و چون معتقدند که اگر گلکاری بکنند مار درخانه شان آشکار خواهد شد و آشیانه و تخم گذاری خواهد کرد، اگر موی سر بتراشند یا تن بشویند، موی سر و تن و چهره شان سفید میشود و می ریزد. اگر پشم گوسفند یا موی بز را بچینند، بیماری و بلا در دام می افتد.
(دوم مرداد ماه بر اساس تقویم مازندران آغاز سال تقویم تبری و مازندرانی است)
گاه شمار طبری براساس منابع تاریخی ، آغاز سال طبری سال ۳۱ هـ . ق. است. با مرگ یزدگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی در این سال ، اسپهبد « گیل ژاماسپی» پادشاه طبرستان برابر آئین نیاکان خود پرچم استقلال برافراشت. از آن زمان تاریخ نوین مازندران با ظهور و گسترش آئین مقدس اسلام در این قسمت از سرزمین ایران آغاز شد. در تقویم طبری همه ماهها ۳۰ روز و یکسال طبری ۳۶۰ روز است که پنج روز به حساب نمی آورند. مردم در این روز (اول تا پنجم فروردین) را در دامان طبیعت وفراغت و استراحت می پردازند. هر چهار سال یکبار یعنی سال کبیسه « پتک روز » بجای ۵ روز، ۶ روز محاسبه می گردد. که به آن شیشک می گویند. تاریخ طبری چهار فصل دارد و نخسین روز از فردینه ماه ، برابر با سوم مرداد شمسی است. نامهای ماههای طبری شامل : فردینه ماه ، کرچه ماه ، هر ماه ، تیر ماه ، ملار ماه ، شروینه ماه، میر ماه ، دونه ماه (ایام پتک یا شیشک (گاهنبار) ، ارکه ماه ، د ماه ، وهمنه ماه و نوروزماه است.
بین ماههای ۸ و ۹ ( یعنی بین اونه ماه و ارکه ما مازندرانی و نظیر آن برای ماههای دیلمی هم همینطور ) شیشک مازندرانی یک روز و پتک مازندرانی ۵ روز ، نامیده میشود. معادل و نظیر آن در ماههای دیلمی پنجیک دیلمی ( معادل ۵ روز) نام دارد.
نکته جالب توجه آنکه :
۱- در فرهنگ مازندرانی ۵ روز اول فروردین ماه خورشیدی یا همان ۵ روز اول نوروز را ” پتک ” مینامند و ارکه ماه بعد از این ۵ روز پتک شروع میشود یعنی از ۶ فروردین به بعد.
-۲ آخرین روز سال یا در واقع چنانچه اسفندماه ۳۰ روز باشد؛ روز ۳۰ اسفند را ” شیشک ” مینامند. کما اینکه اونه ماه خود ۳۰ روز میباشد.
پس دو واقعه جالب توجه داریم:
۵ روز اول سال = پتک
یک روز آخر سال = شیشک
تمام روزهای ماههای یاد شده ۳۰ روز میباشد که مجموعا ۳۶۰ روز در سال میباشند . باین عدد اضافه میشود ۵ روز شیشک و یک روز پتک ؛ که با این حساب مجموع روزهای سال ۳۶۶ روز میشود.
چنانچه سال ۳۶۵ روز باشد؛ دیگر ( ظاهرا ) روز آخر سال یا همان سی ام اسفند که شیشک مازندرانی نامیده میشود را نداریم. اینم از کبیسه یا غیر کبیسه بودن سالهای مازندرانی.
